6769 sayılı yeni SMK ile birlikte; 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin patentler bakımından getirdiği “kullanma zorunluluğu” ve “kullanımın ispatına” ilişkin hükümleri mülga edilmiştir. Şimdiki haliyle Kanun, patentler için getirilen kullanım gerekliliklerine Zorunlu Lisans hükmü kapsamında odaklanmaktadır.
Buna göre; patent sahibinin patentin verilmesi kararının Resmi Bülten’de (“Bülten”) yayımlanmasından itibaren üç yıl veya patent başvurusu tarihinden itibaren dört yıl içinde, hangisi daha geç sona eriyorsa, patentli buluşu kullanması zorunludur. SMK’nın Uygulamasına Dair Yönetmelik madde 117/(8) uyarınca Kanunda belirtilen süre içinde hakkında kullanıldığına ilişkin beyan sunulmayan patentler Bültende yayımlanır. Bülten bir tür duyuru yayını olup, bir patentin ne zaman kullanılmadığını gösterir. Üçüncü taraflar buna göre ilgili patent üzerinde lisans isteminde bulunabilirler.
Fiili ‘kullanım’ değerlendirilirken; pazar şartları ve ruhsatlandırma, standartlara uygunluk, değişik alanlarda yeni uygulamaların yapılmasına ihtiyaç duyma gibi patent sahibinin kontrolü dışında bulunan koşullar göz önünde bulundurulur. Öngörülen sürelerin sonunda, ilgili herhangi bir kimse patentli buluşun kullanılmadığı veya patentli buluşun kullanılmasına yönelik ciddi ve gerçek girişimlerde bulunulmadığı veya mevcut kullanımın ulusal pazar ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmadığı gerekçesiyle zorunlu lisans verilmesini talep edebilir. Bir patentin kullanımına herhangi bir makul sebep olmaksızın üç yıldan uzun süreyle ara verildiğinde de aynı durum geçerlidir.
Patent sahiplerinden TÜRKPATENT önünde patente ilişkin bir kullanım beyanında bulunmaları istenmektedir. Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmelik uyarınca bir patentin kullanımına ilişkin beyan, kullanımın gerçekleştirilmesi için öngörülen aynı yasal sürelere tabi olarak TÜRKPATENT’e ibraz edilmelidir. 2020 yılında TÜRKPATENT çevrimiçi sisteminde patentin kullanıldığı veya kullanılmadığı butonunun işaretlenmesini sağlayarak söz konusu bildirimi basitleştirmiştir. Bu süre zarfında kullanımlarına ilişkin bildirimde bulunulmayan patentler Bülten’de yayımlanmaktadır. Ancak patentin yayımlanması doğrudan herhangi bir yarar veya olumsuz sonuç doğurmaz. Bir patent, kullanılmayan patentler listesinde yer almasa dahi üçüncü bir taraf patentin kullanılmadığı veya patentli buluşun kullanılmasına yönelik ciddi ve gerçek tedbirlerin alınmadığı veyahut mevcut kullanımın ulusal pazar ihtiyacını karşılayacak düzeyde olmadığı gerekçesiyle zorunlu lisans verilmesini talep edebilir. Patent listede yer alması, tek başına zorunlu lisansın verileceği anlamına gelmemektedir.
Zorunlu lisans verilmesi talep edilirken izlenmesi gereken bir mahkeme süreci mevcuttur ve TÜRKPATENT nezdinde sunulacak olan patent kullanım beyanı yalnızca patentin kullanıldığının bir göstergesi olabilmektedir. Söz konusu beyanda bulunulmamış olması, mahkeme sürecini etkilemeyecektir zira kullanım yargılama sürecinde de kanıtlanabilecektir