Türkiye’de Bitki Koruma Ürünlerine İlişkin Yeni Düzenleme: Dijital Denetim ve İzlenebilirlik Modeli
Mevzuatta oldukça geniş ve teknik bir biçimde tanımlanan bitki koruma ürünü; kullanıcıya farklı formlarda sunulan, bitki ve bitkisel ürünleri zararlı organizmalara karşı koruyan veya bu organizmaların etkilerini önleyen, bitki besleme amaçlı olanlar dışında bitki gelişimini etkileyen, koruyuculara ilişkin özel bir düzenleme kapsamında bulunmayan ancak bitkisel ürünleri koruyucu olarak kullanılan, bitki ve bitki kısımlarının istenmeyen gelişmelerini kontrol eden veya önleyen, istenmeyen bitkileri yok eden, bir veya daha fazla aktif madde veya maddeleri içeren, sinerji yaratan veya güvenilirliği artıran maddeler gibi bileşenleri içeren preparatları ifade etmektedir.
Bu ürünlerin üretimi, satışı, depolanması ve uygulanması süreçleri uzun süredir sıkı bir idari düzenleme ve denetime tabi tutulmaktadır. Türkiye’de bu alanın temel yasal çerçevesi 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile çizilmiş, ayrıntılı düzenlemeler ise yönetmelikler aracılığıyla yapılmıştır.
13.12.2025 tarih ve 33106 sayılı Resmî Gazete’de “Bitki Koruma Ürünlerinin Uygulanması ve Denetimine İlişkin Yönetmelik” ile “Bitki Koruma Ürünlerinin Toptan ve Perakende Satılması ile Depolanması Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır.
Yeni yönetmeliklerin ortak özelliği, bitki koruma ürünlerine ilişkin süreçlerin dijital sistemler üzerinden izlenmesini esas alan bir düzenleme modeli benimsemiş olmalarıdır. Uygulamaların kayıt altına alınması ve denetlenmesi elektronik ortamda yürütülen B-Reçete sistemi üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu sistem sayesinde ürünün reçetelendirilmesinden uygulamasına ve hasat bilgilerine kadar uzanan süreç, merkezi bir veri tabanı aracılığıyla izlenebilir hale gelmektedir.
Bu kapsamda, satış ve depolamaya ilişkin elektronik kayıt, izin ve denetim mekanizmalarını ön plana çıkarmaktadır. Bitki koruma ürünlerinin yalnızca Tarım ve Orman Bakanlığınca (“Bakanlık”) yetkilendirilmiş toptancı ve bayiler aracılığıyla piyasaya arz edilmesi öngörülmekte, bu ürünlerin internet ve benzeri uzaktan iletişim araçları yoluyla satışı yasaklanmaktadır. Hukuki açıdan bu dönüşüm, idarenin kontrolsüz dağıtım kanallarını ortadan kaldırma iradesini ortaya koymaktadır.
Bakanlığın duyurusuna göre, B-Reçete sistemi ile bitki koruma ürünlerinin üretim, satış ve uygulama aşamalarının elektronik ortamda kayıt altına alınması ve izlenebilirliğin artırılması amaçlanmaktadır. Bakanlık, bu sistem aracılığıyla denetimi yalnızca sonuca odaklanan bir kontrol faaliyeti olmaktan çıkararak, risklerin erken aşamada tespitine imkân veren süreç temelli bir denetim modeli oluşturmayı hedeflemektedir.
Bu çerçevede, B-Reçete Takip Sistemini içeren yeni yönetmelik ile bitki koruma ürünlerinin uygulanmasına ilişkin yetkilendirme, kayıt ve denetim usulleri yeniden düzenlendiği duyurulmuştur. Profesyonel uygulayıcılar ile yardımcı personel sisteme dâhil edilmiş; gıda işletmeleri ve depolarda yapılan uygulamalar da izleme ve denetime tabi tutulmuştur. Düzenlemenin kademeli olarak yürürlüğe girmesi, sektörün yeni sisteme uyumunun gözetildiğini göstermektedir.
Söz konusu düzenlemeler, bitki koruma ürünlerine ilişkin denetimin dijital, izlenebilir ve önleyici bir yapıya dönüştürülmesine yönelik bütüncül bir idari yaklaşımı yansıtmaktadır. Bununla birlikte sistemin etkinliği, teknik altyapının yanı sıra düzenlemenin muhataplarının uygulamadaki uyum kapasitesine bağlı olacaktır.