Sürpriz Kutular: Tüketici İçin Gizem mi, Risk mi?
Son yıllarda “gizemli kutu” ya da “sürpriz kutu” konseptinin oldukça popüler hale gelmesiyle birlikte, bu ürünlerin birçok firmanın pazarlama stratejisinin merkezine yerleştiği görülmektedir. Bu konseptin yarattığı sürpriz ve gizem etkisi oldukça çekici olsa da teslim edilen ürünlerin tüketicilerin beklentisini karşılayıp karşılamadığı çeşitli hukuki tartışmalara da yol açmaktadır.
Reklam Kurulu (“Kurul”), da 11 Eylül 2025 tarihli toplantısında kutu içeriğine dair herhangi bir bilgilendirme yapılmaksızın satışa sunulan gizemli kutuları gündemine almış ve gizemli kutular bakımından ilke niteliğinde sayılabilecek kararlar vermiştir.
- Kurul, “Elektronik Sürpriz Kutusu”, “Gizemli Takı Kavanozu 20 Adet Bijuteri Set”, “Sürpriz Kutu Doğal Taş”, “Sürpriz Kozmetik Kutusu” gibi ifadeler ile pazarlanan gizemli kutu satışlarında satışı yapılan kutunun içeriğine ilişkin herhangi bir bilgilendirme ve açıklama yapılmadığını, gizemli kutu ve benzeri satış yöntemlerinin tüketicilerin normal şatlar altında taraf olmayabilecekleri bir tüketici işlemine taraf olmalarına neden olabileceğini değerlendirerek söz konusu uygulamaların Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (“Kanun”)’a aykırı olduğunu değerlendirmiştir ve anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar vermiştir.
- Kurul, “Sürpriz Forma Paketi Gizemli Forma Şansına Ne Çıkarsa (Avrupa Takımları)” gibi ifadeler ile pazarlanan gizemli kutuların da benzer şekilde haksız ticari uygulama niteliğinde olduğunu ve tüketicileri yanıltıcı olduğunu, dürüst rekabet ilkelerine aykırılık teşkil ettiğini değerlendirerek söz konusu reklamlara ilişkin durdurma cezası verilmesine karar vermiştir.
- Bir diğer kararında ise Kurul; kutudan çıkabilecek robot süpürge, akıllı saat, oyun konsolu ve kulaklık, hoparlör görselleri ile kutulardan çıkabilecek ürünlerin tanıtıldığı, diğer yandan “indirimin bitmesine kalan süre, bu fırsatı kaçırmayın” başlığı altında sahte geri sayım sayacına yer verildiğini tespit etmiştir. Kurul kararında kutulardan çıkabilecek ürünlere ve bu ürünlerin çıkma oranlarına ilişkin tüketicilerin açıkça bilgilendirilmediğini ve sahte sayaç ile tüketicilerin acele karar vermeye zorlandığını değerlendirmiştir. Ürünlerin gerçekten çıkma ihtimaline dair hiçbir bilgi sunulmaması ve yapay bir zaman baskısı oluşturulması nedeniyle söz konusu ticari uygulama haksız ve yanıltıcı bulunmuştur. Buna göre söz konusu içeriklerin kaldırılmasına, kaldırılmaması halinde erişimin engellenmesine karar vermiştir.
Kurul, söz konusu kararlarında “elektronik”, “kozmetik”, “doğal taş” gibi genel bir kategori belirtilerek satışa sunulan gizemli kutuların yanı sıra genel kategoriden daha da özelleştirilen “Avrupa takımları forması” şeklindeki bilgilerin de yeterli bilgilendirme ve açıklamayı sağlamadığını değerlendirmiştir. Bunun yanı sıra, Kurul, anılan kararlarda, gizemli kutudan çıkabilecek ürünlerin robot süpürge, akıllı saat, oyun konsolu ve kulaklık, hoparlör gibi ürünler olması halinde ise; tüketicilerin sayılan bu ürünlerin çıkma oranlarına ilişkin açıkça bilgilendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Kurul, söz konusu gizemli kutuların, tüketicileri, normal şartlar altında taraf olmayabileceği bir tüketici işlemine yönlendirebildiği, mesafeli satışa konu mal veya hizmetin içeriğine ilişkin belirsizlik teşkil etmesi sebebiyle gizemli kutu ve benzeri satış yöntemlerinin reklam yoluyla haksız ticari uygulama teşkil ettiğini değerlendirmektedir.
Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin (“Yönetmelik”) “doğruluk ve dürüstlük” başlıklı 7. maddesinin 5. fıkrasının a bendine göre reklamlar “Malın; yapısı, bileşimi, tedariki, faydası, riski, aksesuarları, üretim yöntemi ve tarihi, amaca uygunluğu, kullanım şekli, kullanım ömrü ve alanları, teknik özellikleri, verim ve performansı, miktarı, menşei, çevreye etkisi gibi özellikleri” hakkında tüketiciyi doğrudan veya dolaylı olarak yanıltabilecek ifade veya görüntüler içermemelidir. Gizemli kutular bakımından yapılan reklamlarda kutu içerisinden çıkacak ürünlere ilişkin genel bilgi verilse dahi, kutudan çıkabilecek ürünler arasında ekonomik değer ve fayda bakımından orantısızlık olduğu durumlarda veya söz konusu ürünlerin çıkma oranlarına ilişkin açıklama ve bilgiye yer verilmediği durumlarda bu reklamların Yönetmelik’in 7. maddesinin 3. fıkrası uyarınca ortalama tüketicinin algılama düzeyi ile reklamın tüketici üzerindeki olası etkisi göz önünde bulundurularak hazırlanmadığı değerlendirilmektedir. Reklam Kurulu’nun söz konusu kararları ışığında aynı ürünlerin farklı renk ve konseptlerinin gizemli kutuya dahil edilmesi durumunda ise kutudan çıkacak ürünlere ilişkin bilgi verilmesi ve kutudan çıkacak herhangi bir ürünlerin orantısız derecede diğerlerinden baskın olmadığı hallerde söz konusu reklamların Kanun ve Yönetmelik’e uygun olabileceği değerlendirilmektedir.
Söz konusu kararlara ilişkin Ticaret Bakanlığı tarafından paylaşılan duyuruda[1] da bu ürünlerin satışının yapıldığı e-ticaret platformlarına, ilgili ürünlerin satışının engellenmesine yönelik önleyici tedbirlerin alınması konusunda uyarı gönderildiği belirtilmiştir. Bu gelişmeler ışığında Kurul’un gizemli kutuların içerisinde bulunan ürünlere ve bu ürünlerin çıkma oranlarına ilişkin bilgilendirme içermeyen tanıtımları Kanun ve Yönetmelik hükümlerine aykırı bulduğunu ve gizemli kutu olarak pazarlanan ürünlere ilişkin sıkı denetimini devam edeceğini değerlendirmek mümkündür.